১৯৬৪ চনত প্ৰধানমন্ত্ৰী নেহৰুৰ মৃত্যুৰ পিছত, সমগ্ৰ দেশৰ একেই প্ৰশ্ন আছিল, নেহৰুৰ পিছত কোন? নাম আছিল, মোৰাৰজী দেশাই, ইন্দিৰা গান্ধী আৰু লাল বাহাদুৰ শাস্ত্ৰী। নেহৰুৰ উত্তৰাধিকাৰী কেনেদৰে সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছিল জানক

নেহৰুৱে ইন্দিৰা গান্ধীক পৰৱৰ্তী প্ৰধানমন্ত্ৰী কৰিব বিচাৰিছিল নেকি? স্বাধীনতাৰ পিছত কংগ্ৰেছ দলৰ বাবে ১৯৬৩ চনৰ বছৰটো আটাইতকৈ প্ৰত্যাহ্বানপূৰ্ণ বছৰ আছিল। প্ৰধানমন্ত্ৰী নেহৰুৰ বয়স বাঢ়ি আহিছিল। আৰু ১৯৬২ চনৰ যুদ্ধত চীনৰ হাতত পৰাজিত হোৱাৰ পিছত কংগ্ৰেছৰ জনপ্ৰিয়তা হ্ৰাস পাইছিল। একে বছৰতে অনুষ্ঠিত হোৱা তিনিটা উপ-নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছে পৰাজয়ৰ সন্মুখীন হ’ব লগা হৈছিল।কে কামৰাজ তেতিয়া তামিলনাডুৰ মুখ্যমন্ত্ৰী আৰু কংগ্ৰেছৰ আটাইতকৈ শক্তিশালী সত্ৰপ আছিল। তেওঁ দলটো পুনৰ উত্থাপন কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰিছিল। এটা অতি উচ্চাভিলাষী পৰিকল্পনা আছিল কংগ্ৰেছৰ ভৱিষ্যত নিৰ্ণয় কৰা। পিছলৈ, ই কামৰাজ প্লেন নামেৰে বিখ্যাত হৈ পৰে। এই পৰিকল্পনাটো কি আছিল?১৯৬৩ চনৰ ২ অক্টোবৰ তাৰিখে গান্ধী জয়ন্তীৰ দিন আছিল। কামৰাজে সেইদিনা মুখ্যমন্ত্ৰীৰ পদৰ পৰা পদত্যাগ কৰিছিল। ইয়াৰ লগতে কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী লাল বাহাদুৰ শাস্ত্ৰী, বাবু জগজীৱন ৰাম মোৰাৰজী দেশাইকে ধৰি আৰু ছয়জন কংগ্ৰেছমুখ্যমন্ত্ৰীয়ে পদত্যাগৰ কথা ঘোষণা কৰে। এইটো কংগ্ৰেছক পুনৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ পৰিকল্পনা আছিল। কিন্তু একে সময়তে, ইয়াৰ আঁৰত কামৰাজৰ আন এটা অভিপ্ৰায় আছিল। কামৰাজ পৰিকল্পনাৰ অধীনত, নেহৰুৰ উত্তৰাধিকাৰী কোন হ’ব সেয়া সিদ্ধান্ত লোৱা উচিত।

জৱাহৰলাল নেহৰুৰ পিছত
১৯৬৪ চনৰ ২৭ মে তাৰিখটো আছিল যেতিয়া প্ৰধানমন্ত্ৰী নেহৰুৰ হৃদৰোগত আক্ৰান্ত হৈ মৃত্যু হৈছিল। একেদিনাই গৃহমন্ত্ৰী গুলজাৰী নন্দা অন্তৱৰ্তীকালীন প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে নিৰ্বাচিত হয়। সিদ্ধান্ত নোলোৱালৈকে দেশৰ পৰৱৰ্তী প্ৰধানমন্ত্ৰী কোন হ’ব? প্ৰশ্নটো সহজ নাছিল। নেহৰুৰ পিছত কোন? দেশ আৰু বিদেশৰ বাতৰি কাকতত একেটা প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰা হৈছিল। নেহৰুৱে কেতিয়াও তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী ঘোষণা কৰা নাছিল। বিজু পাটনায়কে এবাৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী নেহৰুক ইন্দিৰাক মন্ত্ৰীসভাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ আৰু তেওঁক তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে ঘোষণা কৰিবলৈ কৈছিল। কিন্তু নেহৰুৱে অস্বীকাৰ কৰি কৈছিল যে তেওঁ যিয়েই তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী বনাব, তেওঁৰ বহুতো শত্ৰু ৰাতিটোৰ ভিতৰতে থিয় হ’ব।নেহৰুৰ উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে দ্বিতীয় নামটো আছিল মোৰাৰজী দেশাইৰ। মোৰাৰজী এজন দক্ষ প্ৰশাসক আছিল কিন্তু কংগ্ৰেছ সভাপতি কে কামৰাজ তেওঁৰ পক্ষত নাছিল। বাকী লাল বাহাদুৰ শাস্ত্ৰী। এতিয়া লাল বাহাদুৰ শাস্ত্ৰী নেহৰুৰ পছন্দ আছিল নে নাই সেই বিষয়ে বহুতো ভিন্ন মতামত আছে।

প্ৰধানমন্ত্ৰী নেহৰুৰ সহায়ক আৰু পিছত ইন্দিৰা গান্ধীৰ মুখপাত্ৰ এইচ আই শাৰদা প্ৰসাদৰ মতে, নেহৰুৱে কামৰাজ পৰিকল্পনাৰ জৰিয়তে দলটোৰ পৰৱৰ্তী জৰীপ সৰ্বা বাছনি কৰিব বিচাৰিছিল। এই পৰিকল্পনাৰ অধীনত, শাস্ত্ৰী আৰু মোৰাৰজী দেশাইক সকাহ দিয়া হৈছিল আৰু দলত কাম কৰিবলৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল। যাতে গোটেই দেশে চাব পাৰে যে দুয়োজনৰ কোনটো দলৰ বাবে অধিক গ্ৰহণযোগ্য। যিহেতু শাস্ত্ৰী আচৰণত অধিক সামাজিক আৰু নম্ৰ আছিল, দলীয় কৰ্মীসকলে তেওঁৰ ওচৰলৈ যোৱাটো পছন্দ কৰিছিল।কামৰাজ পৰিকল্পনাৰ অধীনত পদত্যাগৰ পিছত, নেহৰুৱে শাস্ত্ৰীক পুনৰ মন্ত্ৰীসভাৰ সদস্য কৰি তুলিছিল। আৰু যেতিয়া তেওঁৰ স্বাস্থ্যৰ অৱনতি ঘটিছিল, তেওঁ কেবিনেটৰ বহুতো কাম চম্ভালিছিল। এইটোৱে ইংগিত দিয়ে যে উত্তৰাধিকাৰীৰ বাবে নেহৰুৰ প্ৰথম পছন্দ আছিল লাল বাহদুৰ শাস্ত্ৰী। কিন্তু ইয়াৰ ইহুদী বিৰোধীতাও আছে।