ভাৰতে পাঁচ বছৰৰ তলৰ শিশুৰ মৃত্যুৰ (Mortality Rate) হাৰ ৭৮ শতাংশ হ্ৰাস কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে । ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ আন্তঃসংস্থা গোটৰ শিশু মৃত্যুৰ অনুমান ২০২৪ চনৰ প্ৰতিবেদন অনুসৰি, নৱজাতকৰ মৃত্যুৰ হাৰো বিশ্বজুৰি ৫৪ শতাংশ হোৱাৰ বিপৰীতে ভাৰতত ৭০ শতাংশ হ্ৰাস পাইছে। কেন্দ্ৰীয় স্বাস্থ্য মন্ত্ৰালয়ে কয় যে, ভেকচিন প্ৰদান প্ৰক্ৰিয়া উন্নত কৰাৰ বিষয়ত অবিৰত গুৰুত্ব দি ভাৰতে সৰ্বাধিক জনসংখ্যাৰ কাষ চাপিবলৈ সক্ষম হৈছে আৰু এইক্ষেত্ৰত সক্ৰিয় আৰু সৰ্বাংগীন পন্থা গ্ৰহণ কৰিছে। মন্ত্ৰালয়ে কয় যে, টিকাকৰণ জনস্বাস্থ্যৰ অন্যতম শক্তিশালী আৰু ব্যয়বহুল হস্তক্ষেপ হৈয়েই আছে। প্ৰতিষেধক প্ৰদানৰ প্ৰতি ভাৰতৰ অদম্য দায়বদ্ধতা ইয়াৰ ইউনিভাৰ্চেল ইমিউনাইজেচন প্ৰগ্ৰেমৰ জৰিয়তে স্পষ্ট হৈ পৰিছে, যিয়ে বছৰি ২.৯ কোটি গৰ্ভৱতী মহিলা আৰু ২.৬ কোটি কেঁচুৱাক বিনামূলীয়া টিকাকৰণ সেৱা প্ৰদান কৰে।প্ৰতিষেধক অভিযান অব্যাহত আৰু তীব্ৰ ৰূপায়ণৰ ফলত ভাৰতৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ মাজত শূন্য মাত্ৰাৰ শিশুৰ শতকৰা হাৰো ২০০২৩ ৰ ০.১১ শতাংশৰ পৰা হ্ৰাস পাইছে ২০২৪ চনত ০.০৬ শতাংশলৈ বৃদ্ধি পাইছে।টিকাকৰণ জনস্বাস্থ্যৰ অন্যতম শক্তিশালী আৰু ব্যয়বহুল হস্তক্ষেপ হৈয়েই আছে। ভাৰতৰ প্ৰতিষেধক প্ৰদানৰ প্ৰতি অটল দায়বদ্ধতা ইয়াৰ ইউনিভাৰ্চেল ইমিউনাইজেচন প্ৰগ্ৰেম (ইউআইপি)ৰ জৰিয়তে স্পষ্ট হৈ পৰিছে, যিয়ে বছৰি ২.৯ কোটি গৰ্ভৱতী মহিলা আৰু ২.৬ কোটি কেঁচুৱা (০–১ বছৰ)ক বিনামূলীয়া টিকাকৰণ সেৱা প্ৰদান কৰে। আমাৰ স্বাস্থ্যসেৱা কৰ্মী আশা আৰু এ এন এম সকলে সমগ্ৰ দেশতে ১.৩ কোটিৰো অধিক প্ৰতিষেধক অধিবেশন অনুষ্ঠিত কৰে।
সমগ্ৰ দেশতে টিকাকৰণ অভিযান আৰু অভিযানৰ অবিৰত, স্থায়ী প্ৰচেষ্টা আৰু তীব্ৰ ৰূপায়ণৰ ফলত মুঠ জনসংখ্যাৰ মাজত শূন্য মাত্ৰাৰ শিশুৰ শতকৰা হাৰ ২০২৩ চনত ০.১১%ৰ পৰা ২০২৪ চনত ০.০৬%লৈ হ্ৰাস পাইছে।এই কৃতিত্বসমূহে ভাৰতক শিশু স্বাস্থ্যৰ ক্ষেত্ৰত বিশ্বব্যাপী আদৰ্শ হিচাপে স্থান দিছে, যিটো ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ শিশু মৃত্যুৰ হাৰ অনুমানৰ বাবে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থা গোটে (UN IGME) ২০২৪ চনৰ প্ৰতিবেদনত স্বীকাৰ কৰিছে। ভাৰতবৰ্ষৰ প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ প্ৰচেষ্টাৰ বাবে ২০২৪ চনৰ ৬ মাৰ্চত আমেৰিকাৰ ৱাশ্বিংটন ডি চিৰ আমেৰিকান ৰেড ক্ৰছৰ মুখ্য কাৰ্যালয়ত দ্য মিজলছ এণ্ড ৰুবেলা পাৰ্টনাৰশ্বিপ (আমেৰিকান ৰেড ক্ৰছ, বিএমজিএফ, জিএভি, ইউএছ চিডিচি, ইউএনএফ, ইউনিচেফ, আৰু ডব্লিউএইচঅ’)ৰ দ্বাৰা সন্মানীয় মিজিলছ এণ্ড ৰুবেলা চেম্পিয়ন বঁটা প্ৰদান কৰা হৈছে।ডায়েৰিয়া, নিউমোনিয়া, মেনিনজাইটিছ আৰু এনকেফেলাইটিছৰ ফলত হোৱা শিশুৰ মৃত্যু আৰু ৰোগ হ্ৰাস কৰাত জীৱন ৰক্ষাকাৰী ভেকচিনৰ সংখ্যা বৃদ্ধিৰ প্ৰভাৱো স্পষ্টভাৱে পৰ্যবেক্ষণ কৰা হয়।শেহতীয়া এছ আৰ এছ (২০২০-২২) অনুসৰি ভাৰতৰ মাতৃ মৃত্যুৰ অনুপাত ২০১৪-১৬ চনত ১৩০/লাখ জীৱিত জন্মৰ পৰা ২০২০-২২ চনত ৮৮/লাখ জীৱিত জন্মলৈ হ্ৰাস পাইছে। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ মাতৃ মৃত্যুৰ হাৰ অনুমান আন্তঃসংস্থা গোট (UN-MMEIG 2000-2023) প্ৰতিবেদন অনুসৰি ভাৰতৰ এমএমআৰ প্ৰতি লাখ জীৱিত জন্মৰ ক্ষেত্ৰত 80 টা, যিয়ে ১৯৯০ চনৰ পৰা বিশ্বজুৰি ৪৮% হ্ৰাসৰ তুলনাত ৮৬% হ্ৰাস প্ৰতিফলিত কৰে।ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ আন্তঃসংস্থা গ্ৰুপ ফৰ চাইল্ড মৰ্টেলিটি এষ্টিমেচন (UNIGME 2024 Report) অনুসৰি ভাৰতে ১৯৯০ – ২০২৩ চনৰ ভিতৰত বিশ্বজুৰি ৫৪% নৱজাতকৰ মৃত্যুৰ হাৰ (NMR) ৰ ৬১% আৰু ৭০% হ্ৰাস অতিক্ৰম কৰি পাঁচ বছৰৰ তলৰ মৃত্যুৰ হাৰ (U5MR) ৭৮% হ্ৰাস লাভ কৰে।টিকাকৰণৰ কভাৰেজ বৃদ্ধিৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীভূত মনোযোগ দিয়াৰ উপৰিও ভাৰতৰ ইউনিভাৰ্চেল ইমিউনাইজেচন প্ৰগ্ৰেম (ইউআইপি)ত বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই (ডব্লিউ এইচ অ’) পৰামৰ্শ দিয়া ভেকচিনৰ এক বিস্তৃত পৰিসৰ সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে।
২০১৩ চনলৈকে এই কাৰ্যসূচীত মাত্ৰ ৬টা ভেকচিন উপলব্ধ আছিল। ২০১৪ চনৰ পৰা এই কাৰ্যসূচীত ছটা নতুন ভেকচিন (যেনে ইনএক্টিভেটেড পলিঅ’-ভাইৰাছ ভেকচিন, ৰ’টাভাইৰাছ ভেকচিন (আৰ ভি ভি), নিউমোক’কেল কনজুগেট ভেকচিন (পি চি ভি), মিজলছ-ৰুবেলা ভেকচিন, এডাল্ট জাপানীজ এনকেফেলাইটিছ ভেকচিন আৰু টিটেনাছ-ডিপথেৰিয়া ভেকচিন) প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছে। বৰ্তমান ভাৰতৰ ইউআইপিয়ে ভেকচিনৰ দ্বাৰা প্ৰতিৰোধযোগ্য ১২টা ৰোগ সামৰি লৈছে আৰু ইয়াৰ যথেষ্ট সম্প্ৰসাৰণ দেখা গৈছে।ভেকচিনৰ কভাৰেজ উন্নত কৰাৰ ওপৰত অব্যাহত মনোনিৱেশ কৰি ভাৰতে অভাৱগ্ৰস্ত জনসংখ্যাৰ কাষ চাপিবলৈ সক্ৰিয় আৰু সৰ্বাংগীন পন্থা গ্ৰহণ কৰিছে। চৰকাৰৰ তৰফৰ পৰা ড. ভাৰতৰ সকলো ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ সৈতে আলোচনা কৰি শূন্য মাত্ৰাৰ শিশুসকলৰ মাজত প্ৰত্যাহ্বানসমূহ মোকাবিলা কৰিবলৈ লক্ষ্যভিত্তিক অভিযান আৰম্ভ কৰিছে, বিশেষকৈ নগৰীয়া বস্তি, চহৰৰ কাষৰীয়া অঞ্চল, প্ৰব্ৰজনকাৰী জনসংখ্যা, কঠিনভাৱে পোৱা অঞ্চল, আৰু ভেকচিনৰ দ্বিধাগ্ৰস্ততাৰ ফলত ক্ষতিগ্ৰস্ত সম্প্ৰদায়সমূহৰ মাজত। এই প্ৰচেষ্টাসমূহ মিজিলছ আৰু ৰুবেলা নিৰ্মূলৰ ৰাষ্ট্ৰীয় লক্ষ্যৰ সৈতেও মিল আছে।আমাৰ প্ৰসাৰতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ আমি প্ৰযুক্তি আৰু সম্প্ৰদায়ৰ সংযোগৰ লাভ উঠাবলৈ লৈছো। ইউ-ৱিন প্লেটফৰ্মে টিকাকৰণৰ অৱস্থা ডিজিটেলভাৱে অনুসৰণ কৰে, যাৰ ফলত কোনো শিশুৱেই হেৰুৱাব নালাগে। পৰিয়ালক শিক্ষা দিয়াৰ বাবে গণমাধ্যম, কমিউনিটি ৰেডিঅ’, ছ’চিয়েল মিডিয়া, আনকি ৰাজপথৰ নাটক ব্যৱহাৰ কৰি জনসচেতনতা অভিযান তীব্ৰতৰ কৰা হৈছে। স্বাস্থ্যসেৱা কৰ্মী, আশা, আৰু এএনএমসকলে ঘৰে ঘৰে গৈ কেৱল টিকাকৰণৰ বাবেই নহয়, হিতাধিকাৰীসকলক টিকাকৰণৰ উপকাৰিতাৰ বিষয়ে সংবেদনশীল কৰি তুলিব।
কিছুমান মূল পদক্ষেপৰ ভিতৰত আছে-শূন্য মাত্ৰা ৰূপায়ণ পৰিকল্পনা ২০২৪: টিকাকৰণ নকৰা শিশুৰ অধিক বোজা থকা ১১খন ৰাজ্যৰ ১৪৩খন জিলাত ৰূপায়ণ কৰা হৈছে।
মিছন ইন্দ্ৰধনুশ (২০১৪ চনৰ পৰা): ৰাজ্য চৰকাৰৰ সহযোগত ২০১৭ চনত তীব্ৰতৰ কৰি তোলা এইটোৱে ৫.৪৬ কোটি শিশু আৰু ১.৩২ কোটি গৰ্ভৱতী মহিলাক পূৰ্বতে পোৱা নগ’ল বা কম টিকাকৰণ কৰা নাই।
পালছ পলিঅ’ অভিযান: ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিষেধক দিৱস (এন আই ডি) আৰু উপ-ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিষেধক দিৱস (এছ এন আই ডি)ৰ জৰিয়তে ভাৰতে ২০১৪ চনৰ পৰা পলিঅ’মুক্ত অৱস্থা বজাই ৰাখিছে।
গাঁও স্বাস্থ্য আৰু পুষ্টি দিৱস (ভিএইচএনডি): সম্প্ৰদায় পৰ্যায়ত প্ৰতিষেধক আৰু আউটৰিচ কাৰ্য্যকলাপৰ বাবে নিয়মিতভাৱে আয়োজন কৰা হয়।
বহুস্তৰীয় টাস্ক ফৰ্চ: ৰাজ্যিক (এছটিএফআই), জিলা (ডিটিএফআই), আৰু ব্লক (বিটিএফআই) পৰ্যায়ৰ টাস্ক ফৰ্চসমূহে সমন্বিত আৰু ফলপ্ৰসূ ৰূপায়ণ নিশ্চিত কৰে।
নিয়মীয়া আই ই চি (তথ্য, শিক্ষা, যোগাযোগ) অভিযান: সজাগতা বৃদ্ধি আৰু ভেকচিনৰ দ্বিধাবোধৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াত সহায় কৰা।