নেপালী ভাষাত ‘আৰ্না’ নামেৰে জনাজাত এই বন্য জল ম’হটোক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰকৃতি সংৰক্ষণ সংঘই বিশ্বজুৰি বিপন্ন বুলি তালিকাভুক্ত কৰিছে।১৫ আগষ্টত নেপালৰ চিতৱান ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰ ভিতৰৰ এটা ঘেৰাওত উঠি এটা বাঘে তিনিটা বন্য জল ম’হক হত্যা কৰিছিল। এই প্ৰাণীবোৰেই আছিল নেপালত বিলুপ্তপ্ৰায় প্ৰজাতিৰ দ্বিতীয় জনসংখ্যা সৃষ্টি কৰাৰ লক্ষ্যৰে ট্ৰেন্সলকেচন প্ৰজেক্টৰ শেষ জীৱিত বিষয়বস্তু। আজি ৩০ হেক্টৰ ঘেৰাওটো জনশূন্য হৈ পৰিছে।নেপালী ভাষাত arna নামেৰে জনাজাত এই বন্য জল ম’হটোক আন্তৰ্জাতিক প্ৰকৃতি সংৰক্ষণ সংঘই বিশ্বজুৰি বিপন্ন বুলি তালিকাভুক্ত কৰিছে, ইয়াৰ বিশ্বজুৰি জনসংখ্যা ৪,০০০তকৈও কম, সমগ্ৰ দক্ষিণ আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াত বিয়পি আছে। এই প্ৰজাতিটো – পোহনীয়া জলম’হৰ বন্য পূৰ্বপুৰুষ – ঘৰচীয়া ম’হৰ সৈতে আন্তঃপ্ৰজনন আৰু জিনীয় বৈচিত্ৰ্যৰ অভাৱৰ লগতে চিকাৰ আৰু ৰোগৰ বাবে ভাবুকিৰ সন্মুখীন হৈছে।
১৯৬০ চনৰ আশে-পাশে নেপালৰ বন্যজল ম’হৰ একমাত্ৰ বাসস্থান হৈছে দেশৰ পূব দিশৰ কোশী টাপ্পু বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষিত বনাঞ্চল। ২০১৭ চনত নেপালী চৰকাৰে ১৫টা ম’হক চিতৱান ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰ ভিতৰৰ এটা ঘেৰাওলৈ স্থানান্তৰিত কৰি, দক্ষিণ-মধ্য নেপালৰ এই পৰিৱৰ্তন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। কিন্তু, পাঁচ বছৰ নৌহওঁতেই ১৫ জন স্থানান্তৰিত ব্যক্তিৰ আটাইকেইজন – লগতে ঘেৰাওৰ ভিতৰত জন্ম হোৱা ছটা পোৱালি – মৃত্যুমুখত পৰিছে।এসময়ত সমগ্ৰ দক্ষিণ এছিয়াত অধিক ব্যাপকভাৱে পোৱা বনৰীয়া জল ম’হটো ১৯৬০ চনৰ আশে-পাশে চিতৱানত বিলুপ্ত হৈ যায়। ১৯৭৫ চনলৈকে কোশী টাপ্পু বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ শেষৰ জনসংখ্যা হ্ৰাস পাই মাত্ৰ ৬৩টা প্ৰাণীলৈ পৰিণত হৈছিল, যিটো মানুহৰ বেদখল, উদ্যান-মানুহৰ সংঘাত, বানপানী, আন্তঃপ্ৰজনন আৰু ঘৰচীয়া ম’হৰ সৈতে সংকৰণৰ ফলত বাসস্থান হেৰুৱাই পেলোৱা হৈছিল।
তাৰ পিছত জনসংখ্যাৰ সংখ্যা আকৰ্ষণীয় উত্থান ঘটিছে, ২০২১ চনত ৪৯৮ জন লোকৰ সংখ্যা গণনা কৰা হৈছে।চিটৱানৰ নেপালী অলাভজনক সংস্থা নেচনেল ট্ৰাষ্ট ফৰ নেচাৰ কনজাৰ্ভেচনৰ মুৰব্বী বাবু ৰাম লামিছানে কয় যে ব্যাপক টহল, ঝাড়ু অভিযান, আৰু বেদখল নিয়ন্ত্ৰণৰ দ্বাৰা উদ্ধাৰৰ সুবিধা হৈছে সংৰক্ষিত কৰ্তৃপক্ষই সম্পন্ন কৰা। সংখ্যাৰ উন্নতি এক ইতিবাচক পদক্ষেপ যদিও বিশেষজ্ঞসকলে কয় যে নেপালত বন্যজল ম’হৰ বাবে দ্বিতীয় ঘৰ বিচাৰি উলিওৱাটো তেওঁলোকৰ দীৰ্ঘম্যাদী জীয়াই থকাৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধিৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয়।নেপালৰ ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান আৰু বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণ বিভাগৰ সঞ্চালক প্ৰধান মহেশ্বৰ ঢাকালে কয় যে, “ইহঁতৰ সংখ্যা কটাৰীৰ ধাৰত আছে আৰু ইহঁতে যিকোনো দিশতে যাব পাৰে। দ্বিতীয়টো বাসস্থানৰ প্ৰয়োজনীয়তা ২০০৮ চনত উল্লেখ কৰা হৈছিল, যেতিয়া কোশী নদী – যি… কোশী টাপ্পু বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ মাজেৰে বৈ যায় – হঠাতে ইয়াৰ গতিপথ সলনি কৰি ইয়াৰ মথাউৰি ভাঙি দক্ষিণ-পূব নেপালৰ ঘন জনবসতিপূৰ্ণ ভূমি প্লাৱিত কৰে। আনুমানিক ৫০ হাজাৰ লোক স্থানচ্যুত হোৱাৰ লগতে বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ ওপৰত গুৰুতৰ প্ৰভাৱ পৰিছে। ঋতুভিত্তিক বানপানীৰ ফলত সংৰক্ষিত বনাঞ্চলখন অব্যাহত আছে।
কোশীৰ পানী বহু আগতেই কমি গৈছে যদিও পুনৰাবৃত্তিৰ আশংকা কমি যোৱা নাই। নেপালৰ সৰ্ববৃহৎ নদীখনৰ বাবে এটা কৰিড’ৰত অৱস্থিত কোশী টাপ্পুত বাৰিষাৰ সময়ত বানপানীৰ সম্ভাৱনা অধিক। সংৰক্ষণবিদসকলৰ বাবে কিছুমান বন্য জল ম’হক দ্বিতীয় স্থানলৈ স্থানান্তৰ কৰাৰ অৰ্থ আছিল ভৱিষ্যতে হোৱা দুৰ্যোগৰ বিৰুদ্ধে বীমা, য’ত সংৰক্ষিত বনাঞ্চলত ৰোগৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱো অন্তৰ্ভুক্ত হ’ব পাৰে। ২০১৭ চনৰ ট্ৰেন্সলকেচন প্ৰকল্পটো সংঘটিত হোৱাৰ সময়ত চিতৱান ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰ মুখ্য ৱাৰ্ডেন ৰামচন্দ্ৰ কণ্ডেলে ৰোগৰ আশংকাকে ধৰি ঘৰচীয়া ম’হৰ আত্মসাৎৰ ফলত কোশী টাপ্পুৰ গৰু-ম’হৰ প্ৰতি হোৱা ভাবুকিৰ ওপৰত পি এইচ ডি গৱেষণা কৰিছিল।
২০১৬ চনত গৱেষকসকলে প্ৰথমবাৰৰ বাবে কোশী টাপ্পু বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ পৰা তৰাইৰ নিম্নভূমিৰ বেল্টৰ প্ৰায় ২৫৫ মাইল পশ্চিমে থকা চিতৱান ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানলৈ বন্য জল ম’হৰ এটা সুস্থ জনসংখ্যা স্থানান্তৰিত কৰাৰ প্ৰস্তাৱ দিছিল।
ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান আৰু বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণ বিভাগৰ দ্বাৰা পৰিচালিত জীৱবিজ্ঞানী, পৰিৱেশবিদ আৰু নীতি নিৰ্ধাৰকসকলে কৰা ধাৰাবাহিক মূল্যায়ন, গৱেষণা প্ৰতিবেদন আৰু সম্ভাৱনীয়তা অধ্যয়নৰ অন্তত সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ কিছুমান ম’হ স্থানান্তৰিত কৰাৰ সহযোগিতামূলক সিদ্ধান্ত লোৱা হয় – যিটো বিশ্বৰ প্ৰথমবাৰৰ বাবে বন্যৰ স্থানান্তৰ পানী ম’হ। কাণ্ডেলে কয় যে সম্ভাৱনীয়তা অধ্যয়নে স্পষ্ট কৰি দিছে যে চিতৱান ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত নেপালত দ্বিতীয় জনসংখ্যাৰ বন্য জল ম’হৰ আতিথ্য দিয়াৰ সম্ভাৱনা আছে।