শৰীৰত পানীৰ অভাৱ ঘটিলে, বংশানুক্রমিক, জেনেটিক, মেদবহুলতা, অধিক মাত্ৰাৰ প্ৰ’টিন, লৱণ আৰু গ্লু’কজ থকা খাদ্য, পেৰাথাইৰয়ড গ্রন্থিৰ অসুখ, গেষ্ট্রিক বাইপাছ ছাৰ্জাৰি, Diureties, anti seizure drugs, কেলচিয়ামযুক্ত এন্টাচিড ইত্যাদি।

কিডনী বা বৃক্ক আমাৰ শৰীৰৰ ভিতৰৰ এক অপৰিহার্য অংগ। কিডনীয়ে দেহৰ তৰল পদার্থ লৱণ, খনিজ পদার্থ আৰু অন্যান্য উপাদানসমূহৰ পৰিমাণ নিয়মীয়া কৰি ৰাখে আৰু অতিৰিক্ত ভাগ নিষ্কাশন কৰে। এই পদার্থসমূহৰ সন্তুলনৰ তাৰতম্য হ’লে কিডনীত পাথৰ (Stone) সৃষ্টি হ’ব পাৰে। আমাৰ দুটা কিডনী থাকে। কিডনীৰ লগত ইউৰেটৰ, ইউৰিনেৰি ব্লাডাৰ আৰু ইউবেথা সংলগ্ন হৈ থাকে। ইয়াৰ যিকোনো অংশতে পাথৰৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। এই পাথৰবোৰ প্রকৃততে সৰু সৰু লৱণ আৰু খনিজ পদার্থৰ স্তুপ। কিডনীত উৎপন্ন হৈ পাথৰবোৰ মূত্ৰনলীৰ তলৰ ফালে গতি কৰিব পাৰে।

কিডনীৰ পথৰ কেইবা প্রকাৰৰ আছে –

কেলচিয়াম পাথৰ: এইবিধ পাথৰ কেলচিয়াম অক্সেলেট (Calcium oxalate), ফচফেট বা মেলিয়েটেৰে গঠিত।

ইউৰিক এচিড পাথৰ: পুৰুষৰ ক্ষেত্ৰত এইবিধ পাথৰ বেছিকৈ হয়। গাউটত ভোগা আৰু কেম’থেৰাপি লোৱা মানুহৰ ক্ষেত্ৰত ইউৰিক এচিড পাথৰ সাধাৰণতে হোৱা দেখা যায়। যেতিয়া প্ৰস্ৰাৱ বেছিকৈ আম্লিক হয়, তেতিয়া এইবিধ পাথৰৰ সৃষ্টি হয়। এইবোৰ আকাৰত ডাঙৰ আৰু প্ৰস্ৰাৱনলী অৱৰোধ কৰিব পাৰে। পুৰুষতকৈ মহিলাৰ ক্ষেত্ৰত এইবিধ পাথৰ বেছিকৈ হয়।

চিষ্টিন: এইবিধ পাথৰ কাচিৎহে হোৱা দেখা যায়। Cystinuria নামৰ জেনেটিক বিকাৰৰ ক্ষেত্ৰত এইবিধ পাথৰ সৃষ্টি হয়।

কিডনীৰ পাথৰ হোৱা সম্ভাৱনা বৃদ্ধি কৰা কাৰকবোৰ হ’ল –

শৰীৰত পানীৰ অভাৱ ঘটিলে, বংশানুক্ৰমিক, জেনেটিক, মেদবহুলতা, অধিক মাত্ৰাৰ প্ৰটিন, লৱণ আৰু গ্লু’কজ থকা খাদ্য, পেৰাথাইৰয়ড গ্রন্থিৰ অসুখ, গেষ্ট্ৰিক বাইপাছ ছাৰ্জাৰি, Diureties, anti seizure drugs, কেলচিয়ামযুক্ত এন্টাচিদ ইত্যাদি।

কিডনী পাথৰৰ লক্ষণবোৰ হ’ল- পিঠিৰ তলৰ অংশ, পেট আৰু কাষত অত্যন্ত বিষ, প্ৰস্ৰাৱত তেজ, কঁপনি জ্বৰ ইত্যাদি। বিষ হঠাতে আৰম্ভ হ’ব পাৰে। বমি হ’ব পাৰে। ঘনাই প্ৰস্ৰাৱৰ ভাব আহিব পাৰে।

কিডনীৰ পাথৰৰ কাৰণে কিছুমান জটিলতাৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। পাথৰে ইউৰেটাৰত (কিডনীৰ পৰা ওলাই অহা নলী) ঘা লগাব পাৰে, মূত্ৰনলী অৱৰোধ কৰিব পাৰে। কিডনীত সংক্ৰমণ হৈ ক্ষতি সাধন হ’ব পাৰে।

চিকিৎসা –

পাথৰৰ আকাৰ অনুসৰি চিকিৎসা পদ্ধতি বেলেগ বেলেগ হ’ব পাৰে। অতি সৰু পাথৰ হ’লে, যথেষ্ট পানী খালে প্ৰস্ৰাৱৰ লগত নিৰ্গত হয়। দিনে ৬-৮ গিলাচমান পানী খাব লাগে, যাতে যথেষ্ট পৰিমাণে প্ৰস্ৰাৱ হয়। ডিহাইড্ৰেশ্যন হ’লে I. V. Fluid দিব লাগে। পেটৰ উপশমৰ বাবে Narcotic বিষনাশক গ্রহণ কৰিব লাগে। সংক্ৰমণৰ কাৰণে চিকিৎসকৰ পৰামর্শ অনুসৰি এণ্টিবায়’টিক খাব লাগে। প্ৰস্ৰাৱ ভালদৰে হ’বৰ বাবে Diuretics আৰু আম্লিকতা দূৰ কৰিবলৈ ছডিয়াম বাইকার্বনেট ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

লিথ’ট্রিপছি (Lithotripsy)

এই পদ্ধতিৰে পাথৰ ভাঙি পেলোৱা হয়, যাতে ইউৰেটাৰ আৰু ব্লাডাৰেদি ই পাৰ হৈ সহজে প্ৰস্ৰাৱৰ লগত নিৰ্গত হ’ব পাৰে। ছাৰ্জাৰিৰ দ্বাৰাও কিডনীৰ পাথৰৰ চিকিৎসা কৰা হয়।

মেদবহুলতাৰ লগত পাথৰ সৃষ্টি হোৱাত এক সম্বন্ধ আছে। অধ্যয়নৰ পৰা দেখা গৈছে যে কৈশোৰ কালৰ প্ৰথম অৱস্থাৰ পৰা যিসকলৰ ওজন বেছিকৈ বাঢ়ে, পৰৱর্তী কালত তেওঁলোকৰ কিডনী পাথৰ হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে। অত্যধিক পৰিমাণে ভিটামিন-ডি, ভিটামিন-চি, লৱণ, প্রটিন আৰু অক্সেলেটত সমৃদ্ধ খাদ্য গ্রহণ কৰিলে কিডনীত পাথৰ হোৱাৰ সম্ভাৱনা বেছি থাকে। কিন্তু বর্তমান এই ধাৰণা কিছু সলনি হৈছে।

কিডনী পাথৰৰ প্ৰতিৰোধ –

ছ’ডা, অতিৰিক্ত ছুগাৰ, ফ্ৰুক্টজ পৰিহাৰ কৰিব লাগে। মেগনেচিয়ামে কেলচিয়াম অক্সেলেট সৃষ্টি হোৱাত বাধা দিয়ে। পালেং শাক আৰু সেউজীয়া শাক-পাচলিত মেগনেচিয়াম থাকে। বীণ, বাদাম, ৰঙালাউৰ গুটি, সূৰ্যমুখীৰ গুটি, তিলৰ গুটি, এভ’কাডো আদি মেগনেচিয়ামৰ চহকী ভঁৰাল। হাভাৰ্ড স্কুল অব্‌ পাব্লিক হেল্‌থৰ অধ্যয়নৰ পৰা দেখা গৈছে কেলচিয়াম সমৃদ্ধ খাদ্যই কিডনী পাথৰ সৃষ্টি কৰাত বাধা দিয়ে। বহুতে ভাবে যে কিডনী পাথৰ প্রতিৰোধৰ বাবে অক্সেলেট সমৃদ্ধ খাদ্য পৰিহাৰ কৰিব লাগে। কিন্তু ‘National Kidney Foundation’ ৰ মতে এই খাদ্যবোৰ পৰিহাৰ কৰিলে ইয়াত থকা পুষ্টিকৰ উপাদানবোৰৰ পৰা আমি বঞ্চিত হ’ম। পিনাট (Peanut), পালেং শাক, বীট, চকলেট, মিঠা আলু, বাদাম, মাহ, চাহপাত, শাক-পাচলি আৰু ফল-মূলত অক্সেলেট থাকে। এনেবোৰ খাদ্য গ্রহণ কৰিলে, কেলচিয়ামে অক্সেলেটৰ লগত যোগ হৈ পাকস্থলী আৰু অন্ত্ৰত কেলচিয়াম অক্সেলেট উৎপন্ন হয়। এনে প্রক্রিয়াৰে উৎপন্ন হোৱা কেলচিয়াম অক্সেলেটে কিডনী পাথৰ সৃষ্টি নকৰে। ছ’না (Sanna), জগিং, অতিমাত্রা ব্যায়াম কৰাৰ ফলত শৰীৰৰ পানীভাগ নিৰ্গত হৈ ডিহাইড্রেশ্যন হ’ব পাৰে। তেতিয়া প্ৰস্ৰাৱৰ পৰিমাণ কমি যাব পাৰে।

ফলস্বৰূপে পাথৰ সষ্টিকাৰী পদার্থবোৰ কিডনীত জমা হৈ পাথৰ উৎপন্ন কৰিব পাৰে। ইয়াক প্ৰতিৰোধ কৰিবৰ কাৰণে যথেষ্ট পৰিমাণে পানী খাব লাগে। ৰঙা মাংস, ছেলফিচ (Shell fish) আদি পিউৰিনৰ উৎস। এই পিউৰিন অধিক গ্রহণ কৰিলে ইউৰিক এচিড উৎপন্ন হয় আৰু পাথৰ সৃষ্টি হয়। সেয়েহে পিউৰিন সমৃদ্ধ খাদ্য কমাই খাব লাগে। এলকহলে তেজৰ ইউৰিক এচিডৰ মাত্রা বৃদ্ধি কৰে। ফল-মূল আৰু শাক-পাচলিয়ে প্ৰস্ৰাৱৰ আম্লিকতা কমাই পাথৰ সৃষ্টিত বাধা দিয়ে।

দিনে দিনে আমাৰ মাজত কিডনী পাথৰৰ সমস্যা বৃদ্ধি পাইছে। এইখিনি সাৱধানতা অৱলম্বন কৰিলে আমি নিশ্চয় উপকৃত হ’ম আৰু এই সমস্যা ৰোধ হ’ব।

লেখিকা: ডা: মিৰান্দাদত্ত

অংগ হিচাপে আমাৰ ভৰি দুখন দুখজনকভাৱে অৱহেলিত। জীৱনৰ প্ৰতিটো মুহূৰ্ততে প্ৰয়োজনীয় ভৰি দুখনৰ যতনৰ কথা আমি কমেই ভাবোঁ। অথচ ভৰি নোহোৱা জীৱনৰ বিষয়ে কল্পনা কৰিলেও গা শিয়ৰি উঠে। ভৰি দুখন ভালে থকালৈকে বা আন কথাত অকামিলা হৈ নপৰালৈকে ভৰিৰ আৱশ্যকতা অনুভৱ কৰিব নোৱাৰি।

ভৰি যে অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ অংগ, সেই কথা আমাৰ ফকৰা যোজনা, প্ৰবাদ, প্ৰবচনতো সুন্দৰকৈ উল্লেখ আছে, যেনে- হস্তিৰ পিছলে পাৱ, ভৰিৰ তলৰ মাটি, নিজৰ ভৰিত থিয় দিয়া, ফান্দত ভৰি নিদিবা ইত্যাদি।

আজিকালি খোজ নকঢ়াকৈয়ে বহুমহলীয়া অট্টালিকাত উঠিব পাৰি, ইখন দেশৰ পৰা সিখন দেশলৈ যাব পাৰি। কিন্তু লিফট বা উৰাজাহাজত উঠা-নমা কৰিবলৈ আপোনাক ভৰি লাগিবই।অন্যথা আনৰ অনুগ্ৰহৰ বাবে অপেক্ষা কৰিব লাগিব। অনুগ্ৰহ বহুক্ষেত্ৰত গ্লানিকৰ। সেয়ে দৈনন্দিন ব্যস্ততাৰ মাজতো কিছু সময় উলিয়াই নিয়মীয়াকৈ ভৰিৰ যতন লোৱা উচিত।

আপোনাৰ সজাগতাৰ অভাৱত, সামান্য যতনৰ অভাৱত যদি ভৰি দুখন অকামিলা হৈ পৰে বা শৰীৰৰ পৰা গুচাই দিব লগা হয়, তাতকৈ দুৰ্ভাগ্যজনক পৰিঘটনা কিবা হ’ব পাৰেনে?

প্ৰতিজন ডায়েবেটিছ ৰোগীৰ ক্ষেত্ৰতে এনে মৰ্মান্তিক সম্ভাৱনা থাকে। সেয়ে ডায়েবেটিছ ৰোগীসকলে বিশেষভাৱে ভৰিৰ যতন ল’ব লাগে।

ডায়েবেটিছ ৰোগীৰ ভৰিৰ সমস্যা –

তেজত দীৰ্ঘদিন ধৰি উচ্চ মাত্ৰাত ছুগাৰ থাকিলে স্নায়ুবোৰ নষ্ট হ’বলৈ ধৰে। ফলত ভৰিৰ সংবেদনশীলতা হ্ৰাস পায়। সেয়ে ভৰি কাটিলে, ৰক্তক্ষৰণ হ’লে বা ঘা লাগিলে ৰোগীয়ে গম নাপাবও পাৰে। এই কথা সকলোৱে জানে যে ডায়েবেটিছত কটা-ছিঙা হ’লে সহজতে ঘা নুশুকায়। ভৰিৰ সংবেদনশীলতা কমি যায় বাবে বহু সময়ত ঘা বেয়াকৈ বিয়পি পৰা সত্ত্বেও ৰোগীয়ে গমেই নাপায়। ভৰিৰ পৰা ঘা-পূঁজৰ দুৰ্গন্ধ ওলালেহে গম পায়। তেনে ঘা বিপজ্জনক হ’ব পাৰে। ভৰিৰ সাধাৰণ ফোঁহা এটা বা ঘাক গুৰুত্বহীন বুলি ভাবি এৰাই চলাৰ পৰিণতি ভয়ংকৰ হ’ব পাৰে।

জানি থওক –

*ডায়েবেটিছ হ’লে ভৰিৰ সংবেদনশীলতা কমি যায়।

*ভৰিৰ তেজ চলাচল হ্ৰাস পায়। ফলস্বৰূপে ছাল বা মাংসপেশীৰ বাহিৰত ঘা আৰু সংক্ৰমণ হ’লে তাৰ বিৰুদ্ধে শৰীৰৰ ৰোগ প্ৰতিৰোধী ব্যৱস্থাই যুঁজ দিয়াৰ শক্তি হেৰুৱায়।

*কিছুমান বেয়া সংক্ৰমণ ঔষধি চিকিৎসাৰে নিৰাময় কৰাটো অসম্ভৱ হৈ পৰে। যি গেংগ্ৰেইনৰ ৰূপ লয় আৰু সংশ্লিষ্ট অংগ বা শৰীৰৰ অংশ গুচাই দিবলগীয়া হয়।

*সংবেদনশীলতা কমি যোৱাৰ ফলত ঘা লাগিলে বা কটা-ছিঙা হ’লে বিষ অনুভৱ নহয়।

*ভৰিৰ যিকোনো সংক্ৰমণ বিপজ্জনক হ’ব পাৰে।

কেইটামান বিশেষ লক্ষণ –

ভৰিত ঠাণ্ডা লগা, অলপ সময় খোজ কাঢ়িলেও ভৰিৰ পতা বিষোৱা, শোৱাৰ সময়ত ভৰিৰ পতাত বিষ অনুভৱ হোৱা, ভৰিৰ ছাল পাতল হোৱা বা চকচকীয়া আৰু ফাটি যোৱাৰ দৰে হোৱা, ভৰি বা ভৰিৰ আঙুলিৰ পৰা নোম সৰা, ভৰি ওপৰত ৰাখিলে ছালৰ ৰং কলা পৰা বা সালসলনি হোৱা, নখত ভেঁকুৱৰ লগা, বেছি সময় বহি থাকিলে ভৰি ফুলা আৰু বিষ হোৱা ইত্যাদি।

মন কৰিবলগীয়া যে উপৰিউক্ত লক্ষণসমূহ আন কিছুমান ৰোগৰ ক্ষেত্ৰতো দেখা দিব পাৰে। তদুপৰি এগৰাকী সুনিৰ্দিষ্ট ৰোগীৰ বেলিকা আটাইবোৰ লক্ষণে একেলগে প্ৰকাশ নাপাবও পাৰে।

সেয়ে এনে এক বা একাধিক লক্ষণ পৰিলক্ষিত হ’লে অৱহেলা নকৰি ডায়েবেট’লজিষ্টৰ ওচৰলৈ গৈ পৰামৰ্শ গ্ৰহণ কৰিব। আপোনাৰ অৱহেলাৰ চৰম পৰিণতি হিচাপে এখন বা দুয়োখন ভৰি চিৰদিনৰ কাৰণে হেৰুৱাব লগা পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।

লেখক: ডাঃ নাছিমুৰ ৰিয়াজ